“Çocuklar fidelere benzerler, elverişli koşullar altında daha çok boy verirler.”
Virginia Satir
Öz saygı, kişinin kendine karşı olumlu ya da olumsuz tavrı olarak ele alınabilir.
Öz saygı, normal ve sağlıklı bir gelişmede hiçbir zaman göz ardı edilemez. Rogers, özellikle yaşamın ilk yıllarındaki olumlu saygı ve benlik saygısı gereksinimlerine önem vermiştir. Benlik saygısının gelişmesinde önemli olan, çocuğun olduğu gibi kabul edilmesi ve değerli olması için herhangi bir koşul olmamasıdır. Bu konuda yapılan araştırmalar; öz saygının gelişiminde, aile ortamının, anne ve baba tutumlarının diğer faktörlerden çok daha etkili olduğunu ortaya koymuştur. Anne ve baba sevgisi ile çocukta benlik saygısı, öz değer, öz denetim ve çabaya yönelik davranışların gelişimi arasında yakın bir ilişki vardır.
Çocuğunu olduğu gibi kabul eden, onu destekleyip yüreklendiren aile, çocuğun benliğinin olumlu yönde gelişmesini sağlayan ailedir.
Yüksek öz saygının, kişinin benlik gelişmesinde zihinsel, duygusal, ahlaki ve sosyal yönden katkıları vardır. Ayrıca sosyal uyumun da kişiler arası ilişkilerde yeterlilik ile ilişkisinin olduğu bir gerçektir. Yüksek öz saygıya sahip insanlar, mutlu, sağlıklı, üretken ve başarılı olmak için eğilim göstererek, güçlükleri yenmek için daha uzun süre çaba harcamaktadırlar.
Düşük öz saygı düzeyine sahip bireyler ise kendilerini yetersiz ve değersiz görmekte, çevreden çabuk etkilenebilmekte, inanç ve tutumlarını kolaylıkla değiştirebilmekte, günlük yaşamda karşılaştıkları zorluklarla başa çıkmada güçlük çekmekte ve duygularını kontrol etmekte zorlanmaktadırlar.
ÖZ SAYGIYI ETKİLEYEN FAKTÖRLER
- Aile: Anne ve babanın birbirine nasıl davrandığı, çocuklarına nasıl davrandığı, bu aile içindeki çocukların gelişimine katkıda bulunan önemli bir etmendir. Erken çocukluk döneminde öz saygıyı oluşturmak için ebeveynler, çocuğa karşı sıcak, sevecen ve anlayışlı davranışlar göstermelidirler. Çocuğun başarılı kişilik gelişimi için fizyolojik ve psikososyal ihtiyaçlarının yerinde ve zamanında karşılanması gerekmektedir.
- Öğretmen: Öğretmenler çocuğun becerilerini değerlendirmeli ve kendilerine ait bilgiler kazanmalarına imkan sağlamadırlar. Eğitimci, çocukla konuşurken çocuğu kabul edici dil kullanmalı, uygun kararlarını desteklemeli, etkinliklerde seçim yapmasına, hatalarını öğrenmesine yardımcı olmalıdır.
- Başarı: Öz saygı başarı ile beslenir. Birey elde ettiği başarılar doğrultusunda kendine olan güvenini yenileyerek öz saygısının gelişimine katkıda bulunur.
- Çevre: Benlik kavramının gelişimi, bireyin çevresiyle olan yaşantılarını algılayış biçimlerine göre oluşan dinamik bir süreçtir. Çocuk, çevresiyle etkileşimi sonucunda kendisi hakkında olumlu veya olumsuz düşünceler geliştirir.
"Bir çocuk sevilmediğini hissettiği sürece kendini değersiz ya da yetersiz hisseder."
Freud
ÖZ SAYGININ GELİŞTİRİLMESİ İÇİN DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER
- Sevgi: Önemli olan, sevginin niceliği değil niteliğidir. Çocukların sürekli ve koşulsuz sevgi ihtiyacı vardır. Öz saygılarının etkin ve sürekli olabilmesi için başkalarının gözünde kim oldukları değil, kendileri oldukları için kendilerine değer verildiğini hissetmeleri gerekir.
- Güven: Öz saygının en büyük düşmanı korku ve endişedir. Çocuklar, ancak kendilerini güvende hissederlerse öz saygıları gelişecektir.
- Model Olma: Çocukta öz saygının gelişebilmesi için gereken davranış ve sosyal becerileri kazanmalarında en etkin yol, onlara model olabilmektir.
- Destek: Çocuklara sunulan kaynakların en iyi şekilde kullanılabilmesi için çocukların yönlendirilmeye ve cesaretlendirilmeye ihtiyacı vardır. Çocuklar desteklenirken aynı zamanda, başarılı ya da başarısız olduklarına dair onlara dürüst ve yapıcı bir biçimde bilgi de verilmelidir.
ÖZ SAYGI GELİŞİMİNDE AİLENİN YAPABİLECEKLERİ
1. Şartsız sevgi göstermek
2. Çocuğunuzla konuşurken “ben” dilini kullanabilmek
3. Çocuğunuzdan beklediğiniz davranışı, ona net bir şekilde anlatmak
4. Çocuğun duygularını, düşüncelerini dikkate almak
5. Çocuğun varlığını kabul etmek
6. Çocuğun bazı şeyleri yalnız yapmasına izin vermek
7. Çocuğun özel eşyalarına saygı duymak
8. Çocuğun yeteneklerini kabul etmek
9. Çocuğun tercihlerine saygı göstermek
10. Çocuğa çelişkili mesajlar vermekten kaçınmak
11. Çocuğa, tek ve özel olduğunu hissettirmek
Kaynakça
1. Humpherys Tony.: Çocuk Eğitiminin Anahtarı Özgüven, Epsilon Yayıncılık, 1998.
2. Yavuzer, H.: Çocuk Eğitimi el Kitabı, Remzi Kitabevi, 6.Baskı, İstanbul, 1998.